Naadloos aansluitend op de actuele discussie rond jeugdgezondheid gaf Bert Wienen, associate lector Jeugd aan de Hogeschool Windesheim en expert op het gebied van jeugdhulp en onderwijs, donderdag 20 april een goed bezochte lezing bij Handjehelpen. Een inspirerend verhaal, dat de toehoorders flink wat stof tot nadenken gaf. 

Bert begint met een anekdote uit zijn jeugd. Zo’n twintig jaar geleden werd hij, al fietsend naar zijn stageadres, aangereden door een auto. Een ongeluk dat zorgde voor een ziekenhuisopname en een revalidatieproces om weer te leren lopen. Wat Bert zich nog levendig herinnert is zijn verlangen om zo snel mogelijk weer “normaal” te zijn. Hoewel, de ziekterol paste hem ook; er werd goed voor hem gezorgd en hij kreeg zomaar vrijstelling van zijn studie. Dat hielp zijn herstel niet. Wat wel hielp? Een fysiotherapeut die hem uitdaagde zich volledig in te zetten. Niet blijven hangen in de ziekterol.

1 op de 6 kinderen groeit op met het idee psychisch ziek of afwijkend te zijn. Wat mankeert onze samenleving?

Ziekterol
Het is wat hij tegenwoordig wel steeds meer ziet; kinderen in een ziekterol. 1 op de 6 kinderen – of misschien inmiddels al wel 1 op de 4 – groeit op met het idee psychisch ziek of afwijkend te zijn. Nog niet zo lang geleden was dat er nog maar 1 op de 27 Wat betekent dat, vraagt Bert zich af? Wat mankeert onze samenleving?

Bert vertelt over het belang van taal en beelden. “We spreken over depressieve en angstige jongeren. Een “verloren generatie” zelfs. En we doen alsof het altijd “feest in je bovenkamer” moet zijn. We spreken over “bewuste en gezonde keuzes” en tonen beelden van “gezonde mensen” met slanke lichamen en “wapperende paardenstaarten”. Tegelijkertijd is het onderwijs doorspekt van systemen als Cito en Parnassos, die kinderen met elkaar vergelijken en een veel te groot deel de indruk geeft onder gemiddeld te presteren. Vind je het gek dat kinderen en ouders zich dan gaan afvragen of er misschien iets met hen of hun kinderen aan de hand is?”

Zo kan het dus dat het met steeds meer kinderen “niet goed gaat”. De verantwoordelijkheid daarvan wordt bovendien bij het individu gelegd, aldus Bert. “Als je maar de juiste keuzes maakt, ben je gezond. Ben je ziek of mentaal kwetsbaar, dan heb je dat waarschijnlijk aan jezelf te danken. Er is een cultuur ontstaan waarin je wordt geacht het beste uit jezelf te halen. En dat zorgt voor druk! Om die weg te nemen, doen we massaal aan yoga en mindfulness en hebben we overal een coach voor, maar aan de oorzaken en context gaan we volledig voorbij.”

Steeds meer eigenschappen duiden op ‘mogelijk ziek’. Wat is dan nog wel normaal?

Medicaliseren
Bovendien wordt er bovenmatig gemedicaliseerd. En ook dat begint met taal. Bij moeilijkheden hoor je al snel: “Misschien heeft hij [vul stoornis of aandoening in].” Dat is de eerste stap; het probleem wordt in een medisch frame getrokken en dat discours moet eerst uitgezocht en behandeld worden, voordat we verder kunnen. Ook hier wordt de context buiten beschouwing gelaten. Bert: “Een jongetje dat een jonge leerling is bijvoorbeeld, heeft last van het relatieve leeftijdseffect, waardoor hij moeilijker stil kan zitten. 25 minuten is al moeilijk, laat staan de 45 minuten die sinds enkele jaren geëist worden in groep 3. Niks geks aan, maar benader het vanuit medisch perspectief en je ziet een jongetje dat aan vier van de vijf kenmerken van ADHD voldoet.”

En zo is het verhaal van Bert doorspekt van voorbeelden en anekdotes die je aan het denken zetten. De DSM die steeds dikker wordt; werden er in 1952 nog maar 106 stoornissen en aandoeningen beschreven, anno 2013 waren dat er al 400. Zo’n beetje alles dat “niet voldoet aan de norm” staat erin. Steeds meer eigenschappen duiden op “mogelijk ziek”. En daar zit een belangrijke redeneerfout, aldus Bert. Want iets een naam geven, zegt niks over de oorzaak. En wat is dan nog wel normaal? We komen bij de kern van Berts verhaal.

De nadruk op de mentale kwetsbaarheid van jongeren werkt contraproductief. We moeten meer normaliseren. Variëteit accepteren en erkennen dat bepaald lijden bij het leven hoort.

Contact en verbinding
Bert pleit ervoor meer te kijken naar de context van de problematiek. “We moeten erkennen dat andere hypothesen tot andere uitkomsten leiden. En daarvoor moeten we de barricaden op. De nadruk op de mentale kwetsbaarheid van jongeren werkt contraproductief. We moeten meer normaliseren. Juist ook om ervoor te zorgen dat professionele jeugdhulp voldoende beschikbaarheid blijft voor kinderen en jongeren die dit echt nodig hebben. Accepteren dus dat er heel veel variëteit is en erkennen dat bepaald lijden bij het leven hoort. En dat je er dan weer uitkomt, met behulp van een betekenisvolle naaste. Want dat is het grootste gebrek in de huidige samenleving en tegelijkertijd de oplossing; echt contact en verbinding. 
We moeten inzetten op een zorgzame samenleving, waarin we samen optrekken en naast elkaar staan. Herwaardering van echt contact. Daar ligt een potentieel, waar geen therapeut tegenop kan.”

Wees maar een beetje trots op jezelf, jullie doen bijzonder belangrijk werk.

Bert roemt ten slotte de stagiairs en vrijwilligers van Handjehelpen omdat zij precies dat brengen; contact en verbinding. “Wees maar een beetje trots op jezelf, jullie doen bijzonder belangrijk werk.” Daar zijn wij het natuurlijk roerend mee eens en onder enthousiast applaus sloot Bert Wienen zijn lezing af. 

 
Bert Wienen is associate lector Jeugd bij Hogeschool Windesheim en promoveerde op inclusief onderwijs en de rol van psychiatrische diagnoses binnen het onderwijs. Wienen is opgeleid als psycholoog, onderwijskundige en bedrijfskundige.